Co-design met kinderen

Tekst: Marian Schouten, foto Speelforum: Louise Berkhout

Kijk en luister tijdens het ontwerpproces zelf

Mathieu Gielen is universitair docent ‘ontwerpen voor het spelende kind’. “Kinderen hebben vaak al allerlei vaste beelden, bijvoorbeeld van een speeltuin. Wil je verder komen dan de voor de hand liggende ideeën, dan is het is nodig om dieper te graven. Dat lukt door vooral te letten op wat er tijdens het ontwerpproces gebeurt, in plaats van alleen naar de eindresultaten te kijken. In elke fase van het ontwerpproces zijn er inzichten te oogsten. Luister naar de overwegingen van de kinderen terwijl ze aan het ontwerpen zijn en de gesprekken die ze met andere kinderen hebben over hun idee. Zoek daarin het kinderperspectief en de waarden die daaruit blijken.” 

Als voorbeeld laat Gielen een tool zien waarmee de kinderen ideeën kunnen sorteren. “Het interessantste zijn de gesprekken die de kinderen met elkaar hebben terwijl ze ermee werken: waarom plaatsen kinderen een idee in een bepaald kwadrant?”

Doorbreek ideefixatie

Een bekende hindernis in een ontwerpproces is idee-fixatie. Alice Schut deed promotieonderzoek naar dit fenomeen en het doorbreken ervan. “De drijvende krachten in een creatief ontwerpproces zijn divergeren en convergeren. Je denkt alle kanten op en zoomt dan weer in. Door daarin af te wisselen, kan je idee steeds beter worden. Dat proces stagneert als de ontwerpers (de kinderen in dit geval) zich vastbijten in hun oorspronkelijke idee. Dat is bijvoorbeeld zichtbaar als de ontwerper zijn of haar idee, ondanks duidelijke tekortkomingen, probeert te redden door ‘pleisters te plakken’. Ideefixatie kan worden versterkt door de manier waarop je je feedback verwoordt. Door te veel complimenten te geven denkt een kind al snel: ik ben klaar. Door te veel extra ideeën aan te dragen, kan het kind het bijltje erbij neergooien.”

Om ideefixatie te doorbreken, is een zorgvuldige feedbackprocedure van groot belang. Eén van de tools die Schut hiervoor ontwierp is het feedbackrapport: “De dynamiek in een groep kinderen kan groot zijn. Met dit formulier breng je even rust en geef je ook de stille kinderen een stem. Het heeft veel effect: de kinderen gaan beter gebalanceerde feedback geven en hebben minder weerstand bij het ontvangen van feedback. Je krijgt gesprekken op hoog niveau. Ga die kritische gesprekken met kinderen dus gerust aan.” Het feedbackrapport is een van de tools uit de toolbox die Schut samen met andere onderzoekers ontwierp: Your turn. “Veel van de tools komen uit het HBO en zijn vertaald naar kinderen. Dat blijkt goed te werken.” 

Kies werkvormen die passen bij de vraag

Sanne de Vries, lector Gezonde Leefstijl in een Stimulerende Omgeving aan de Haagse Hogeschool, doorliep een co-creatietraject met kinderen rond de vraag: hoe geef je élk kind een plezierige gymles? Uit die ervaring komt haar advies: “Kies voor je ontwerpbijeenkomsten een werkplek en werkvormen die passen bij je vraagstelling. Wil je ideeën voor het schoolplein? Werk dan ook op het schoolplein. Idem voor een speelplek of een gymles. En kies dan actieve werkvormen die daarbij passen. Meerkeuzevragen kun je bijvoorbeeld stellen in de vorm van ‘Ren je rot’. Wil je dat kinderen zich inleven hoe het is om niet goed te kunnen zien of in een rolstoel te zitten? Laat ze dat dan zelf ervaren. Met zulke werkvormen doorloop je weliswaar niet het hele ontwerpproces, maar je haalt wel relevante inzichten op direct van de kinderen.”

Je bent zelf de belangrijkste tool

Een kanttekening komt van Thomas Latcham, zelfstandige in strategie en ontwerp: “In ontwerpprocessen worden ontzettend veel tools ingezet. Allemaal hulpmiddelen voor waar het echt op aan komt: een goed gesprek. En daarin ben je zelf de belangrijkste tool. Je houding en gedrag maken veel uit. Een goed gesprek vraagt van jou respect, vertrouwen, flexibiliteit, nieuwsgierigheid, gelijkwaardigheid. Je heb misschien de neiging om uit voorzichtigheid trucjes te bedenken in je vraagstelling, maar je kunt beter gewoon eerlijk zijn. Benoem wat je waarneemt en vraag er naar, dan hoor je wat er speelt. Weet je niet zeker of je een vraag wel kunt stellen? Ook dat kun je vragen: ‘Mag ik je dit vragen?’’

Gun kinderen die ervaring

Een zorgvuldig uitgevoerd co-designtraject levert een opdrachtgever veel op. Maar ook voor de kinderen zelf is het waardevol. Hoogleraar ontwerptechnieken Pieter Jan Stappers: “De ervaring dat je als mens dingen kunt ontwerpen en daarmee de wereld kunt veranderen, dat is een fundamentele ontdekking.”

Dit artikel is verschenen in BuitenSpelen 04/2023. Lees meer van BuitenSpelen in onze digitale bibliotheek.